ترانه های محلی ـ ۲ (تصویر سازی و نقش زنان)

    در نوشتار پیشین، شباهت های برخی از ترانه های محلی مورد بررسی قرار گرفت و همچنین به پراکندگی آن ها در قسمت های مختلف جغرافیایی اشاره شد.

    در این قسمت، از دید دیگری به ترانه های محلی می نگریم. تصویر سازی و لحن زنانه ای که برخی از این ترانه ها دارند، پدیده ای است که کمتر به آن پرداخته اند و  در این جا اشاره ای به آن ها خواهد شد.

    تصویر سازی، یکی از مهم ترین تکنیک هایی است که در خلق این آثار مورد توجه قرار گرفته است. می دانیم یکی از نکات بسیار مهمی که در یک شعر موفق وجود دارد، علاوه بر مفهوم آن، قدرت تصویر سازی مناسب آن خواهد بود. به عنوان مثال به مصرع زیر از سعدی بنگریم: "سرو بالایی به صحرا می رود"... در این مصرع به مانند یک فیلم سینمایی می توان کاملا شرایط را در ذهن بازسازی کرد و با خواندن ادامه ی آن، یک تصویر سینمایی را در ذهن تصور نمود. این شرایط کاملا در ترانه های محلی نیز وجود دارد، می توان سادگی و صفای درونی سراینده و بازسازی یک تصور و خیال شکل گرفته در ذهن را از دلایل آن دانست. حتی بعضی از آن ها، از توانایی های نمایشی نیز برخوردارند که می توان در تئاتر و سینما به بررسی آن ها پرداخت :

           لب آب روونت دیدم ای گل     به زیبایی تمومت دیدم ای گل

           تو را دیدم، ولی لب بسته موندم     ز بس شیرین زبونت دیدم ای گل(ش.9)

    زنان در ترانه ها، نقش ویژه ای بازی می کنند. از این موضوع که در بیشتر ترانه های محلی موضوع به نوعی به زنان مرتبط می شود می گذریم. اما باید به یاد داشت که در این ترانه ها مادران، خواهران و دختران، وجودی پررنگ دارند. هم چنین در این ترانه ها علاوه بر عشقی که ابراز می شود به مسایلی دیگر نیز توجه شده است. مسایلی چون پوشش زنان و جواهرات آنان، کشت و کار و زندگی روزانه و متاسفانه در بعضی موارد تحقیر زنان.

    اما نکته ی مهم تر که مورد توجه این نوشته است، ترانه هایی است که زنان سروده اند. لازم به یادآوری است که بیشتر لالایی های سروده شده در مناطق مختلف، سروده ی زنان اند که در آن ها به خوبی کلیه ی وجوه زندگی و احساس خود را به نمایش گذاشته اند. مسایلی چون عشق به همسر و عشق همسر به او، خیانت شوهر، خشکسالی و مسایل اعتقادی و جغرافیای ناحیه ای که زندگی می کنند، جنگ ها و بسیاری از مسایل دیگر در لالایی ها آمده اند. یعنی زنان در هنگام نگهداری فرزند، ناخودآگاه مسایلی را بازگو می کردند و به آن فکر می کردند که نقش خویش را در لالایی سروده شده پیدا می کرد. باید توجه کرد که در لالایی هم مانند ترانه ها، تقلید و پراکندگی در منطقه های مختلف دیده می شود.

الالالا، سیاه دونه    که بابا در بیابونه   الالالا، خبر اومد   که بابات از سفر اومد(ل.1)

الالالا، گول غوره   گیدا اومد در خونه   نونش می دم، نمیستونه    همیش میگه کو صاب خونه(ل.2)

    اما در این نوشته، صرفا ترانه هایی با قالب های رباعی و دو بیتی بررسی شده اند. بسیاری از این ترانه ها در طول تاریخ توسط دختران و زنان سروده شده اند. باید دقت کرد بسیاری از این ترانه ها صرفا آمال و آرزوهایی هست که آنان در سر پرورانده اند و به دلیل شرایط اجتماعی قدرت ابراز آن را نداشته اند و به همین دلیل بسیاری از آنان ظاهری مردانه دارند.

 ولم زیر کپر سر می تراشه     به دور گردنش لنگ قماشه

بنازم دست تو استاد سلمان    سر و زلف ولم خوب می تراشه(ش.10)

.....

پسرعمه ز باغ گل در اومد    دو چنگش پر گل و رو بر من اومد

دو چنگش پر گل و چنگش حنایی    به شانش می برازه کدخدایی(ش.11)

    می دانیم که در جهان (و در این بحث، ایران)، همیشه زنان از محدودیت های بیشتری رنج برده اند. یکی از این محدودیت ها، مسایل جنسی هستند که در زنان بیش از مردان سرکوب گشته اند. برخی از زنان این محدودیت را به زیبایی در ترانه ها بازگو کرده اند که در زیر یکی از آن ها را می بینیم.

           ای منار ته برنجی   حرفیت می زنیم نرنجی

          هونگ ما دسته می خواد   مرد کمر بسته می خواد(ش.12)

    به نظر می رسد که بعضی از ترانه ها سروده ی زنانی باشد که به دلایلی نتوانسته اند هویت زنانه خویش را به طور مستقیم بیان نمایند(ترانه هایی که در زیر می آیند، حدس هایی است که من زده ام و هیچ گونه بررسی علمی بر روی آنان صورت نگرفته است.)

        سلامت می رسونم دونه ی نار     به قربونت روم ای نازنین یار

       میون صد جوون دل بر تو بستم    مکن نامردی و خوبم نگه دار(ش.13)

......

     عرقچین در سرت، گیوه به پایت    به هرجا می روی جانم فدایت

    به هر جا می روی، زودی بیایی     نشسته منتظر یارت برایت(ش.14)

از هر دری سخنی:

1)      نمونه های بسیاری برای هر کدام از موارد می توان مثال زد.

2)      اگر شمایی که این جا رامی خوانید نمونه هایی سراغ  دارید و یا دلیلی بر رد حدس های من دارید حتما یا بنویسید و یا ای میل بزنید ... ممنون.

3)      ندیده، می شناسمت.